Γκρεμίζουν την ιστορική "Κολούμπια"

Η Βρετανική Columbia προσβλέποντας στην αγορά της Βαλκανικής και της Μέσης Ανατολής αποφάσισε να λειτουργήσει στην Αθήνα εργοστάσιο παραγωγής γραμμοφώνων, ραδιοφώνων, φωνογραφικών δίσκων, μεγαφώνων και παντός είδους φωνοληπτικών ηχητικών οργάνων και άλλων συναφών προϊόντων.
Οι εργασίες κατασκευής άρχισαν το 1928 και ολοκληρώθηκαν το Δεκέμβρη του 1930, (Λεωφόρος Ηρακλείου 127) στη Ριζούπολη σε έκταση 14 στρεμμάτων.
Στις 20-12-1930 τυπώνεται ο πρώτος δίσκος. Στο εργοστάσιο λειτουργούσε ολόκληρη η αλυσίδα παραγωγής δίσκων και το προσωπικό ανερχόταν στα 40 άτομα. Στις εγκαταστάσεις αυτές παρήγαγαν κατ' αρχάς δίσκους οι δισκογραφικές εταιρείες Columbia, His Master Voice,μετέπειτα Columbia-EMI και οι ανταγωνίστριες αυτών Odeon, Parlophone, μετέπειτα Μίνως Μάτσας & Υιός.
Ελλείψει αιθουσών ηχογράφησης οι φωνοληψίες γίνονται σε γνωστά ξενοδοχεία της Αθήνας από ξένα συνεργεία. Το 1935 μετά από μακρόχρονη παραμονή του στο Λονδίνο για εξειδίκευση έρχεται στην Ελλάδα ο τεχνικός διευθυντής της εταιρείας Ευάγγελος Αρεταίος όπου δημιουργεί και λειτουργεί το πρώτο studio από το 1935 ως το 1965. Στη συνέχεια ανακαινίστηκε και λειτούργησε ως «Studio III».
Το 1941 επιτάσσεται από τις Γερμανικές δυνάμεις κατοχής και λειτουργεί ως συνεργείο επισκευής αρμάτων μάχης και αυτοκινήτων. Το εργοστάσιο υπέστη καταστροφές αυτή την περίοδο όπως και κατά τον εμφύλιο.
Με την απελευθέρωση η Columbia γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Παραγωγή δίσκων Ελληνικής μουσικής με εξαγωγές σε όλο τον κόσμο. Εξαγωγές δίσκων κλασσικής μουσικής διεθνούς ρεπερτορίου. Η μεγάλη επιτυχία στηρίχτηκε στις εξαγωγές δίσκων και κασετών για την Αραβική αγορά (κυρίως στο Λίβανο και την Αίγυπτο). Μόνο το 1977 οι εξαγωγές έφεραν συνάλλαγμα 5 εκατ. δολαρίων.
Το 1978 η Columbia απασχόλησε 350 άτομα και κρατούσε την 123η θέση των βιομηχανικών επιχειρήσεων (σε ότι αφορούσε τις εγκαταστάσεις και το προσωπικό)
Το 1979 κατείχε την 75η θέση στις εξαγωγές.
Το 1971 λειτουργεί λιθογραφείο στο εργοστάσιο. Το 1983 σταματούν οι φωνοληψίες και το 1991 κλείνει το εργοστάσιο.

Από το 1999 το εργοστάσιο και το οικόπεδο (14 στρεμμάτων) ανήκουν στην εταιρεία «ΜΑΡΜΙΝ -Τεχνική Κατασκευαστική Τουριστική Κτηματική Α.Ε.».Κατά την υπογραφή του συμβολαίου πώλησης ως εκπρόσωπος της εταιρείας εμφανίσθηκε ο κ. Σαμουήλ Μάτσας. Στις 21 Φεβρουαρίου 2006 το Κεντρικό Συμβούλιο Νεοτέρων Μνημείων κήρυξε διατηρητέο ένα από τα οκτώ κτήρια της Columbia, ανοίγοντας το δρόμο για την κατεδάφιση των υπολοίπων επτά, μεταξύ των οποίων και το ιστορικό «Studio III» και οικοδόμηση στην θέση τους νέων κτηρίων προς εκμετάλλευση. Σύμφωνα με δηλώσεις του κ. Μάτσα σε εφημερίδες, προτίθεται στο «διατηρητέο» κτήριο να ιδρύσει κάποιο μουσείο.

Έχοντας υπόψη την διαμορφωθείσα κατάσταση θα θέλαμε να εκφράσουμε κάποιες σκέψεις και απόψεις σχετικά με την μουσική, το παρελθόν της και τον ρόλο της στην κοινωνία.
Σύμφωνα με την επιστήμη της Ιστορίας, το παρελθόν δεν συνεχίζει αναλλοίωτο την παρουσία του στο παρόν, δεν προσδιορίζει αναπόφευκτα την παραπέρα εξέλιξη με μια ευθεία γραμμή. Αντίθετα το παρελθόν περνά μέσα από το παρόν, το παρελθόν ερμηνεύεται και φτιάχνεται με άξονα τις αναζητήσεις, την οπτική γωνία, τα αδιέξοδα και τους οραματισμούς του παρόντος. Αυτό ωστόσο δεν αναιρεί το γεγονός ότι το ιστορικό παρελθόν είναι αναντικατάστατο, είναι ένα πολύτιμο υλικό χωρίς το οποίο κανείς δεν μπορεί να αναλογισθεί την πορεία μέσα στο χρόνο, να συλλάβει πρότυπα του παρόντος ή σχέδια του μέλλοντος.
Ο πολιτισμός ήταν και παραμένει εκείνο το «εργοστάσιο» που παράγει το πολυτιμότερο ίσως αγαθό, τη συγκολλητική ουσία μιας κοινωνίας, που είναι οι αξίες της, οι τρόποι συμπεριφοράς των ανθρώπων, οι τρόποι με τους οποίους βλέπει και συλλογιέται τη ζωή και τις χιλιάδες πτυχές της, ο τρόπος με τον οποίο κανείς αντιλαμβάνεται τη θέση του μέσα στην κοινωνία, τη σχέση του με τους άλλους, τα δικαιώματα και την ευθύνη του. Είναι αυτό που ορισμένοι αποκαλούν συλλογική μνήμη, άλλοι μιλούν για τον κοινό μας τόπο, ενώ άλλοι σ' αυτόν τον τόπο βλέπουν την ίδια την κοινωνία ή τον τρόπο με τον οποίο γίνεται ορατή η κοινωνία κ.ο.κ. Όπως και να έχει, χωρίς τον πολιτισμό είναι αδιανόητη όχι η σύλληψη αλλά η ίδια η υπόσταση της κοινωνίας. Και χωρίς το πολιτιστικό παρελθόν είναι αδύνατη όχι μόνο η κατανόηση του παρελθόντος μιας κοινωνίας αλλά και η κατανόηση αυτού που είναι σήμερα, αυτού που θέλει ή προσπαθεί να γίνει αύριο.
Ο πολιτισμός της βιομηχανικής εποχής εμπλουτίσθηκε από πολλές καινούργιες, κυρίως οπτικοακουστικές πλευρές. Αυτό όμως σε καμιά περίπτωση δεν μείωσε τη σημασία και την έκταση της μουσικής στη ζωή των ανθρώπων. Το ραδιόφωνο υπήρξε σε μεγάλο βαθμό χάρη στη μουσική και ιδιαίτερα τη μουσική βιομηχανία. Σήμερα πάλι, η ραδιοφωνική, τηλεοπτική ή άλλη μουσική, μαζί με τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες εξακολουθούν να είναι οι κυριότερες μορφές ψυχαγωγίας των νέων και όχι μόνο. Είναι το μεγαλύτερο χρηματιστήριο της ψυχαγωγίας. Χωρίς εικόνες ή άλλες συγκεκριμένες αναπαραστάσεις, η μουσική εξακολουθεί να αποτελεί μια έκφραση των ιδιαίτερα εθνικών καταστάσεων. Ταυτόχρονα δεν παύει να είναι μια τέχνη, που διαδίδεται με ταχύτητα και ευκολία από τη μια χώρα στην άλλη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η μουσική κατέχει μια κεντρική θέση όχι μόνο στη ζωή των ανθρώπων, αλλά και στην πολιτιστική ιστορία μιας κοινωνίας.
Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως τέσσερα είναι τα κυριότερα στοιχεία ενός καλλιτεχνικού και ιδιαίτερα μουσικού έργου.
1) Η δημιουργία, η παραγωγή και χρηματοδότηση των μουσικών έργων και άλλων συναφών δραστηριοτήτων. Είναι αυτό που απασχολεί διαρκώς όλο και πιο μεγάλο μέρος όσων εμπλέκονται στη διαδικασία της παραγωγής μουσικής, κυρίως από τότε που εμφανίσθηκε η μουσική βιομηχανία.
2) Η διάδοση του μουσικού έργου στους πολίτες μέσα από ποικίλα κανάλια, επίσης από τότε που εμφανίσθηκε η μουσική βιομηχανία. Καθώς η ύπαρξη της σήμαινε τη γεωγραφική, χρονική κλπ. απόσπαση των δημιουργών από τους δέκτες-ακροατές-
3) Η πρόσληψη και οι επιδράσεις του μουσικού έργου στο κοινό, αφού η επένδυση στη μουσική (οικονομική ή πολιτιστική) εξαρτάται από τις αντιδράσεις του κοινού.
4) Η συγκέντρωση και διατήρηση σε εθνικό, περιφερειακό - τοπικό ή υπερεθνικό επίπεδο, όλου του παραγόμενου μουσικού έργου και του συναφούς υλικού. Αυτή είναι που μπορεί να πολλαπλασιάσει τα αποτελέσματα των έργων, να λειτουργήσει ως υπόβαθρο της δημιουργικής συνέχειας, να συμβάλλει στην κατανόηση της μουσικής, αλλά κυρίως της κοινωνίας που περιγράφει ή της κοινωνίας που δημιουργεί η ίδια η μουσική. Η συγκέντρωση και διατήρηση των μουσικών έργων παίζει καθοριστικό ρόλο για τη συνέχεια. Όπως επιβάλλεται από τους κανόνες της μουσικής επικοινωνίας, παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της μουσικής και στη συνεισφορά της στην εξέλιξη της κοινωνίας. Αυτός είναι και ο λόγος που όλα σχεδόν τα προηγμένα βιομηχανικά κράτη φροντίζουν για τη συγκέντρωση και διατήρηση όλου του παραγόμενου πολιτισμού. Η μουσειακή, αρχειακή και κάθε άλλη μορφή συγκέντρωσης και διατήρησης της πολιτιστικής δημιουργίας είναι δείκτης ανάπτυξης του παρόντος και όχι του παρελθόντος. Εξετάζοντας το παρελθόν, εξετάζει κανείς ουσιαστικά το παρόν όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά για όλη την παγκόσμια κοινότητα.
Όταν όμως οι μελετητές αναφέρονται στη συγκέντρωση και διατήρηση της μουσικής παραγωγής του παρελθόντος ή του παρόντος, δεν μιλάνε για τη διατήρηση απλά των μουσικών έργων, αλλά όλου του μουσικού πολιτισμού. Αυτό έγινε ιδιαίτερα επιτακτικό από τη στιγμή που η μουσική παραγωγή και κατανάλωση βιομηχανοποιήθηκε και τυποποιήθηκε.
Η συγκέντρωση και διατήρηση αφορά έτσι :
1) Τις υλικές, οικονομικές κ.α. υποδομές της παραγωγής (κτίρια, μηχανήματα, μουσικά όργανα και άλλα μέσα, σχετικές μαρτυρίες των δημιουργών, των παραγωγών, των διευθυντών μουσικών εταιρειών κ.α.)
2) Τα δίκτυα επικοινωνίας των μουσικών έργων (αναφορές σε περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία, ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκτελέσεις κ.α.)
3) Τα ίδια τα έργα (αντίτυπα των πρωτότυπων δίσκων, οι παρτιτούρες, οι στίχοι κλπ.)
4) Τα όποια στοιχεία και μαρτυρίες υπάρχουν για την αίσθηση και τις επιπτώσεις που προκάλεσαν τα έργα στην εποχή τους και για όσο παρέμειναν ένα ζωντανό κομμάτι της ψυχαγωγίας, στατιστικές πωλήσεων, οικονομικά στοιχεία κ.α.
Το γεγονός ότι η συγκέντρωση και διατήρηση περιλαμβάνει απαραίτητα όλα αυτά τα στοιχεία, οφείλεται στο ότι αυτά παρεμβάλλονται ανάμεσα στους δημιουργούς και το κοινό και καθορίζουν τη δημιουργία και τον αντίκτυπό της. Χωρίς αυτά δεν είναι κατανοητό ούτε το έργο, ούτε το ακροατήριο, ούτε οι αντιδράσεις του ακροατηρίου και φυσικά δεν είναι κατανοητή η επόμενη στιγμή της δημιουργίας, δηλαδή η συνέχεια, τα νέα έργα. Κατά συνέπεια δεν είναι κατανοητή η εξέλιξη στη μορφή και το περιεχόμενο της μουσικής όπως και της αντίστοιχης βιομηχανίας.

Αυτός είναι και ο λόγος που όποια συγκέντρωση και διατήρηση σήμερα οφείλει να περιλαμβάνει:
Α. Μουσείο των υλικών στοιχείων του μουσικού πολιτισμού, διευθετημένων έτσι που να εξηγεί στον επισκέπτη τη θέση και το ρόλο τους στη μουσική ζωή του παρελθόντος.
Β. Αρχεία (Τεκμηρίωση) που θα συγκεντρωθούν όλα τα σχετικά στοιχεία (πωλήσεις, οικονομικά στοιχεία, μαρτυρίες, μουσικές κριτικές της εποχής, μελέτες κλπ.)
Γ. Τα ίδια τα κτήρια μέσα στα οποία έλαβαν χώρα όλες αυτές οι δραστηριότητες, έτσι ώστε η προσέγγιση του παρελθόντος να μην είναι μια μυθοποιημένη, αφηρημένη και αναποτελεσματική περιγραφή, αλλά μια, όσο γίνεται, καλλίτερη βίωση εκείνων των συνθηκών.
Με άλλα λόγια μια στιγμιαία μεταφορά στο παρελθόν. Πρόκειται για το αντίστοιχο των «βιομηχανικών πάρκων», που δεν ανασυστήνουν μόνο με κατανοητό τρόπο το παρελθόν, αλλά το κάνουν βιώσιμο και το συνδέουν με το παρόν.
Δ. Χώρους και υποδομές για εκπαίδευση, διδασκαλία και έρευνα. Αυτό συμπληρώνει τα προηγούμενα και συμβάλλει καθοριστικά της συγκέντρωσης και διατήρησης του μουσικού πολιτισμού.
Ε. Υποδομές και δραστηριότητες για την διάθεση στο κοινό του μουσικού πολιτισμού του παρελθόντος, όχι με σκοπό το κέρδος, αλλά με γνώμονα την περαιτέρω διάδοση αυτού στις νεότερες και μεγαλύτερες γενιές, σε γνώστες ή μη των διαφόρων μουσικών ειδών. Σε Έλληνες και ξένους, σε ανθρώπους της μουσικής και άλλων μορφών του πολιτισμού και της τέχνης (ζωγραφική, λογοτεχνία, θέατρο κ.α.) που διαμορφώθηκαν ή επηρεάσθηκαν από τη μουσική ή κάποιο μουσικό είδος.
Σήμερα πολλοί αναγνωρίζουν ότι η μεγαλύτερη βιομηχανία σε όλο τον κόσμο είναι ο πολιτισμός και καθώς οι οικονομικοί περιορισμοί είναι δεδομένοι, κρίνεται άκρως απαραίτητη μια οικονομικοτεχνική μελέτη, η οποία θα καταδείξει τόσο τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να γίνει ρεαλιστικός ένας τέτοιος στόχος, αλλά και να απομακρύνει τον κίνδυνο της εμπορευματοποίησης, η οποία είναι δυνατόν να εκτρέψει το όλο εγχείρημα από τον αρχικό του προσανατολισμό.
Η οικονομικοτεχνική μελέτη είναι βασική προϋπόθεση για την δημιουργία και λειτουργία του Μουσείου. Και τούτο γιατί θα εμπλουτίσει και θα τεκμηριώσει τις υπάρχουσες προτάσεις. Όμως η οικονομική αποδοτικότητα του Μουσείου δεν μπορεί να είναι το μοναδικό κριτήριο προσέγγισης του θέματος.
Για την υλοποίηση της μελέτης απαιτούνται οι γνώσεις και η εμπειρία ειδικών επιστημόνων σε θέματα μουσείων, αρχιτεκτονικής, περιβάλλοντος, αρχείων, μουσικής, πολιτισμού, ανθρωπολογίας, διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, κλπ.

Συνοψίζοντας:
προτείνουμε το εργοστάσιο και το οικόπεδο της Columbia να απαλλοτριωθούν, να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες, να διατηρηθούν τα κτήρια και το Υπουργείο Πολιτισμού ή ο Δήμος Αθηναίων να δημιουργήσει Μουσείο Ελληνικής δισκογραφίας, που θα περιλαμβάνει :

1. Όλη την αλυσίδα παραγωγής δίσκων 78,45 και 33 στροφών, όπως και κασετών.
2. Όλη την αλυσίδα ηχογράφησης δίσκων.
3. Χώρο συναρμολόγησης γραμμοφώνων, ραδιοφώνων και χώρο έκθεσης αυτών.
4. Χώρο λιθογραφείου και έκθεση εξώφυλλων και ετικετών.
5. Αρχείο Ελληνικής δισκογραφίας.
6. Αρχείο δισκογραφίας της Βαλκανικής και Ανατολικής Μεσογείου.
7. Χώρο με έγγραφα ντοκουμέντα από τις δραστηριότητες του εργοστασίου (κατάλογοι, εμπορικές συναλλαγές, συμβόλαια κλπ.).
8. Χώρο για τους δημιουργούς, στιχουργούς, ερμηνευτές, μουσικούς (βιογραφικά στοιχεία, το έργο τους, κλπ.).
9. Χώρο για το έμψυχο δυναμικό της εταιρείας (διεύθυνση, τεχνικοί, εργαζόμενοι, παραγωγοί κλπ. )
10. Έκθεση φωτογραφικού και κινηματογραφικού υλικού.
11. Βιβλιοθήκη, Κέντρο τεκμηρίωσης, έρευνας και εκπαίδευσης.
12. Παραγωγή και διάθεση σύγχρονου έντυπου και ηχητικού υλικού.
13. Χώρους εκδηλώσεων, συναυλιών, συνεδρίων, προβολών κ.α..
14. Χώρους πρασίνου και αναψυχής

Βέβαια για τη δημιουργία του προτεινόμενου Μουσείου θα πρέπει να συνυπολογισθούν και κάποιες ιδιαίτερες πλευρές της Ελληνικής πραγματικότητας σε μερικές από τις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω.
---> Κατ' αρχάς να υπογραμμίσουμε την μοναδικότητα του συγκεκριμένου εργοστασίου στη χώρα μας. Γεγονός που κάνει πιο επιτακτική την ανάγκη διάσωσής και ανάδειξής του.
---> Ακόμη η θέση που κατέχουν η μουσική και οι άνθρωποί της, (συνθέτες, ερμηνευτές, στιχουργοί, μουσικοί) στη συνείδηση των πολιτών.
---> Επίσης η συνολική διακίνηση χρήματος (τζίρος) στον χώρο της μουσικής και της δισκογραφίας στην Ελλάδα κατά την διάρκεια ενός έτους.
---> Το οικόπεδο και τα κτήρια της Columbia θεωρούμε πως πρέπει να εξετασθούν ως «όλον» - ως χώρος - με ότι αυτός συμβολίζει και όχι ως μεμονωμένα στοιχεία, που κρίνονται «διατηρητέα» ή μη μόνο με βάση την αρχιτεκτονική τους αξία και παλαιότητα.
---> Τέλος θα πρέπει να ορισθεί ο χαρακτήρας του Μουσείου. Κατ' αρχήν αν θα είναι δημόσιο ή ιδιωτικό. Εκτός του ότι το Μουσείο είναι ένας χώρος «ζωντανός» και όχι μόνον έκθεσης του παρελθόντος. Η μελέτη, η έρευνα και η παρουσίαση της ιστορίας της μουσικής δεν μπορεί να είναι υπόθεση ενός ιδιώτη ή μιας κλειστής ομάδας ανθρώπων με άγνωστα ή εμπειρικά κριτήρια και μεθοδολογία σχετικά με τον πολιτισμό και τη μουσική. Πολύ περισσότερο δε όταν στον χώρο της Ελληνικής μουσικής κατά καιρούς έχουν προκύψει υποκειμενισμοί, αμφισβητήσεις, αποκλεισμοί, συμφέροντα κλπ.

Στα εξήντα χρόνια λειτουργίας του εργοστασίου και των αιθουσών φωνοληψίας της Columbia, παρήχθησαν χιλιάδες δίσκων όλων των μουσικών ειδών, καθώς επίσης δίσκοι με ιστορικά, πολιτιστικά και πολιτικά ντοκουμέντα (ο συνολικός αριθμός των ηχογραφημένων ελληνικών τραγουδιών πλησιάζει τις 200 χιλιάδες)
Είναι αυτονόητο ότι εκατοντάδες φημισμένων και μη συνθετών, στιχουργών, ερμηνευτών, μουσικών, ποιητών, λογοτεχνών, ζωγράφων, πολιτικών, μουσικών παραγωγών, δημοσιογράφων, τεχνικών κλπ. πέρασαν την πόρτα του εργοστασίου της Columbia και συμμετείχαν σε αυτές τις διαδικασίες.

Τα παραπάνω δείχνουν την ιδιαίτερη θέση που κατέχει η μουσική και το τραγούδι στην πρόσφατη ιστορία του Ελληνικού πολιτισμού. Όπως επίσης την σημασία διάσωσης και εξέλιξης του.
Το εργοστάσιο της Columbia αποτελεί συστατικό στοιχείο της ιστορικής μνήμης, της φυσιογνωμίας και της ταυτότητας της Αθήνας και της χώρας.
Σε μια εποχή έντονων τάσεων αποϊστορικοποίησης όλων των εκφράσεων του πολιτισμού μας, το εργοστάσιο της Columbia μπορεί να γίνει ο χώρος όλων των ειδών της μουσικής και όλων των ανθρώπων της. Μπορεί να γίνει χώρος μνήμης, δημιουργίας και ψυχαγωγίας.

Δημήτρης Υφαντής -κοινωνιολόγος
Μέλος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας για τη διάσωση του ιστορικού εργοστασίου Koλoύμπια